Sztandar, choć z pozoru jest tylko kawałkiem materiału, to w rzeczywistości dwustronna księga symboli. Każda z jego stron – awers i rewers – ma swoje ściśle określone znaczenie i przedstawia inne, ale wzajemnie uzupełniające się treści. To właśnie ta dychotomia sprawia, że sztandar jest tak bogatym i wielowymiarowym nośnikiem tożsamości.

Awers – Strona Prawa, Czyli Strona Zaszczytna

Awers, nazywany również stroną prawą lub stroną zaszczytną, jest zawsze tą, na której umieszcza się najważniejsze i najbardziej ogólne symbole. Jest to strona, która reprezentuje wartości nadrzędne, państwowe lub uniwersalne, a także jest widoczna podczas oficjalnych uroczystości i przemarszów.

W Polsce na awersie sztandaru najczęściej znajdziemy:

• Godło Państwowe: W większości przypadków jest to Orzeł Biały w koronie, umieszczony centralnie. Symbolizuje on przynależność do narodu polskiego, suwerenność państwa i jego historyczne dziedzictwo. Jest to nawiązanie do tradycji wojskowej i państwowej, gdzie orzeł był symbolem siły i wolności.
• Symbolika religijna (opcjonalnie): Na sztandarach instytucji o charakterze religijnym (np. szkół katolickich, stowarzyszeń kościelnych) obok godła lub zamiast niego, może pojawić się symbol religijny, np. krzyż, wizerunek Matki Bożej, czy świętego patrona. Podkreśla to duchowy wymiar instytucji.
• Wianki lub liście dębu/laurowe: Godło często otoczone jest wiankiem z liści dębu (symbol siły, trwałości, męstwa) lub laurowych (symbol zwycięstwa i chwały). To dodatkowe wzmocnienie symboliki.

Awers sztandaru ma na celu natychmiastowe skojarzenie z Polską lub z fundamentalnymi wartościami, które łączy wspólnota, niezależnie od jej specyfiki. Jest to strona „oficjalna” i „reprezentacyjna”.

Rewers – Strona Lewa, Czyli Strona Fundatorów i Tożsamości

Rewers, zwany również stroną lewą, jest tą, która precyzuje tożsamość konkretnej instytucji, fundatorów oraz jej lokalne lub wewnętrzne wartości. To tutaj sztandar „opowiada” swoją szczegółową historię.

Na rewersie sztandaru najczęściej umieszcza się:

• Nazwę i typ instytucji: Pełna nazwa szkoły, jednostki wojskowej, Ochotniczej Straży Pożarnej, stowarzyszenia, wraz z jej typem (np. Szkoła Podstawowa nr X im. Y). To jednoznacznie identyfikuje właściciela sztandaru.
• Imię patrona (jeśli jest): Jeśli instytucja posiada patrona (np. bohater narodowy, święty, wybitna postać), jego wizerunek lub symboliczne przedstawienie umieszczane jest na rewersie. Podkreśla to wartości, którymi patron ma inspirować społeczność.
• Herb lub logo instytucji: Wiele organizacji ma własne herby, emblematy lub logotypy, które umieszczane są na rewersie.
• Motto lub data powstania: Często na rewersie znajduje się motto, które wyraża misję, cel lub fundamentalne zasady działania instytucji. Może to być również data jej powstania lub data nadania sztandaru.
• Dedykacja fundatorów: W przeszłości często umieszczano informacje o fundatorach sztandaru (np. „Ufundowany przez Społeczeństwo Miejscowości X”). Dziś zdarza się to rzadziej, ale symbolika wdzięczności wobec tych, którzy przyczynili się do jego powstania, pozostaje ważna.

Rewers sztandaru jest więc stroną osobistą, szczegółową, która pozwala zidentyfikować konkretną jednostkę i odczytać jej specyficzne wartości oraz historię. Jest to swoista „legitymacja” instytucji.

Dwustronna Opowieść

Podsumowując, awers i rewers sztandaru tworzą spójną, dwustronną opowieść. Awers symbolizuje przynależność do szerszej wspólnoty (narodowej, religijnej), zaś rewers – unikalną tożsamość, historię i wartości konkretnej grupy. Ta złożoność sprawia, że sztandar jest nie tylko pięknym przedmiotem ceremonialnym, ale również potężnym narzędziem narracji historycznej i kulturowej.

Artykuł zewnętrzny.